Sanktuarium Najświętszego Serca Pana Jezusa w Szczecinie

Najświętsze Serce Jezusa i demokracja chrześcijańska

Mówiąc o stopniowym wzroście znaczenia kultu Najświętszego Serca Jezusa w Kościele i społeczeństwie w XIX wieku, nie można nie wspomnieć tutaj postaci ks. Leona Gustawa Dehona (1843-1925), założyciela Zgromadzenia Księży Najświętszego Serca Jezusa (sercanów). Jest to jedna z najbardziej znakomitych postaci w dziejach Kościoła na przełomie XIX i XX wieku, która pokazuje, jak bardzo przeżywanie tajemnicy Serca Jezusowego może wszechstronnie kształtować życie osobiste i społeczne.

Społeczne królowanie Serca Jezusa

Będąc uwikłany w wydarzenia swojej epoki, ks. Dehon zwrócił bardzo żywo uwagę na społeczne implikacje kultu Serca Jezusa, które wydobywano w wielu nurtach ideowych i teologicznych w drugiej połowie XIX wieku, o czym wspominaliśmy w poprzednim artykule. Aby je propagować, bardzo wcześnie podjął on decyzję o założeniu specjalnego zgromadzenia zakonnego, które mogłoby te implikacje wprowadzać w życie. Celem tworzonego zgromadzenia była praca nad ustanowieniem społecznego królowania Jezusa. Drogą do osiągnięcia tego celu było działanie na rzecz nowego chrystianizowania nie tylko jednostek, lecz także różnych wspólnot: rodzin, parafii, miast, narodów, rządów, które – oddalając się od Kościoła w wyniku sekularyzacji ówczesnego świata – na nowo miały być poddane prawu Chrystusa. Zgromadzenie ks. Dehona miało znaleźć rację bytu w ofiarowaniu Najświętszemu Sercu dusz, które, poświęcając się jako dary ofiarne na Jego rzecz, miały doprowadzić do ustanowienia społecznego królowania Chrystusa w całym świecie. W zgromadzeniu zakonnym zakładanym przez ks. Dehona złożenie się osoby w ofierze Bogu, za pośrednictwem uroczystych ślubów, było pojmowane jako dar ofiarny, aby doprowadzić nie tylko do nawrócenia poszczególnych ludzi, lecz także do przezwyciężenia apostazji, której dopuściły się całe państwa, przez społeczne królowanie Chrystusa.

Ksiądz Dehon już w punkcie wyjścia swojej propozycji kładł nacisk na konieczność połączenia duchowości i polityki. Z tej racji nawiązał liczne kontakty ze środowiskami politycznymi, starając się tą drogą propagować swoje idee i wprowadzać je w życie. Mimo że inicjatywy podejmowane przez ks. Dehona nie spotkały się z pełnym przyjęciem i wiele z nich upadło, łącznie z zakładanym zgromadzeniem zakonnym, pozostawało wciąż żywe ukierunkowanie, opierające się na idei społecznego królowania Najświętszego Serca. Aby ją utrwalić, ks. Dehon założył czasopismo: „Królestwo Serca Jezusa w duszach i w społeczeństwach”, nabierające stopniowo coraz większego znaczenia i oddziałujące na głównych myślicieli tamtego czasu.

Mając na względzie polityczne odniesienia i możliwości rozpowszechniania kultu Serca Jezusa, ks. Dehon wytrwale propagował swoje idee. Można by wiele powiedzieć o jego wędrówce duchowej, ale warto zauważyć, że w końcu doszedł do połączenia społecznych implikacji wynikających z kultu Serca Jezusa z ideą społeczeństwa demokratycznego. Działo się to w ścisłej łączności z nauczaniem Ojca Świętego Leona XIII, wielkiego Papieża kwestii społecznej, ale także pierwszego Papieża otwartego na demokrację jako system społeczno-polityczny przyszłości. Ksiądz Dehon stał się jednym z najbardziej zdecydowanych zwolenników i propagatorów nauczania papieskiego, w tym także dotyczącego demokracji chrześcijańskiej, a wszystko zaczęło się jeszcze przed słynną encykliką „Rerum novarum”.

Kwestia społeczna

Ksiądz Dehon, w duchu nauczania papieskiego, zaczął więc ukazywać kult Serca Jezusa jako drogę prowadzącą do rozwiązania kwestii społecznej. Jako wyrażenie miłości Chrystusa, Serce Jezusa – jak podkreślał ks. Dehon – może inspirować wspólnoty chrześcijańskie do uwzględniania tych środków duchowych i politycznych, które prowadzą do przywrócenia pokoju społecznego oraz do utrwalenia szczęścia i wzajemnego wsparcia w środowiskach robotniczych. Chodziło o zbliżenie, a następnie przywrócenie świata robotniczego Kościołowi. Kapłan był dogłębnie przekonany, że jedność Kościoła i świata robotniczego w miłości Jezusa Chrystusa przygotowuje społeczne królowanie Serca Jezusa. Miał w ten sposób realizować się cel objawień doznanych przez św. Małgorzatę Marię Alacoque, a mianowicie zbudowanie zgody międzyludzkiej służącej pokojowi i dobrobytowi.

Ksiądz Dehon w swojej działalności związanej mocno ze wskazaniami danymi w encyklice „Rerum novarum”, inspirując się tym dokumentem, widział w Sercu Jezusa źródło cnót prowadzących do ustanowienia społeczeństwa chrześcijańskiego. Zaangażował się więc czynnie w propagowanie tego dokumentu papieskiego oraz we wprowadzanie w życie jego treści, działając zwłaszcza na rzecz przywrócenia sprawiedliwości w relacjach między właścicielami i robotnikami. Szczególnym momentem w tym zaangażowaniu stało się stopniowe odkrycie, że praktyczną drogą do osiągnięcia zamierzonego celu jest wprowadzenie porządku demokratycznego, w którym może się realizować społeczne królowanie Najświętszego Serca Jezusa. Jeśli miłość stanowi rys najbardziej charakterystyczny chrześcijaństwa, to jest ona także mocą zdolną do dokonania odnowy społeczeństwa. Zatem zaangażowanie katolików na rzecz wprowadzenia porządku demokratycznego, z włączeniem w życie publiczne i polityczne warstw, które wcześniej pozostawały bierne, oraz angażowanie ich do działań mających na celu osiągnięcie większej sprawiedliwości, jest odpowiedzią na inspiracje płynące z Serca Jezusa. W taki sposób ruch katolicko-demokratyczny jawił się jako narzędzie dokonujące przełożenia objawień doznanych przez św. Małgorzatę M. Alacoque na poziom historyczno-polityczny. W bardzo krótkim czasie wyrażenia: „demokracja chrześcijańska” i „społeczne królestwo Serca Jezusa” staną się synonimami.

Nie można oczywiście zapominać, że połączenie Serca Jezusa, jego społecznego królowania i demokracji było uwikłane w pojęcia żywe i dominujące na końcu XIX wieku. Przede wszystkim ówczesne pojęcie demokracji nie zakładało pełnej równości praw cywilnych dla niekatolików, ale tylko powszechne uczestniczenie w wyborze przedstawicieli politycznych, aby mogli prowadzić działalność na rzecz organizacji mających na celu ochronę ekonomicznych praw robotników. Było ponadto oczywiste, że należy chronić masy ludowe przed socjalizmem. W każdym razie jednak ks. Dehon był dogłębnie przekonany, że tylko odniesienie społeczne do Serca Jezusa może utrwalić sprawiedliwość społeczną i ochronić życie społeczne przed popadnięciem w błędy. Ksiądz Dehon wierzył, że odniesienie do Serca Jezusa, będącego symbolem miłości Bożej do ludzi, pozwala na pełne i adekwatne przyjęcie nowych instytucji, służących większej sprawiedliwości w relacjach kolektywnych. W taki sposób dokonywała się znacząca reinterpretacja kwestii królewskości społecznej. Oznaczało to, że katolicy mogą i powinni włączyć się w perspektywę dokonywania zmian politycznych i społecznych, mających zwłaszcza na względzie niższe warstwy społeczne. Ośrodkiem tych zmian miała być miłość promieniująca z Serca Jezusa.

Ksiądz Dehon, opierając się w swoich działaniach na przywołanych zasadach teologicznych, zdecydowanie przyczynił się do rozpowszechnienia idei demokratycznych w społecznościach chrześcijańskich na końcu XIX wieku. Poszczególne działania i inicjatywy, które podejmował, pokazywały w sposób bardzo zasadniczy i wymowny, że kult Serca Jezusa pozostaje otwarty na nowe wyzwania społeczne. W tamtym czasie było to szczególnie istotne, ponieważ wskazywało, iż w kulcie kościelnym jest zawarty bardzo zasadniczy potencjał społeczny i polityczny, który otwiera się na nowe wyzwania, a jednym z nich była rodząca się demokracja. Kult Serca Jezusa został więc odniesiony do życia społecznego, szczególnie w jego rodzącym się wymiarze demokratycznym. Ksiądz Dehon przypomina więc, że w społeczeństwie demokratycznym, w którym żyjemy, możemy nadal twórczo inspirować się Sercem Jezusa, szczególnie Jego miłością.

ks. prof. Janusz Królikowski, Tarnów