Sanktuarium Najświętszego Serca Pana Jezusa w Szczecinie

Serce Jezusa – źródło odnowy społecznej

Rewolucja francuska, o której wspomnieliśmy w ostatnim naszym rozważaniu, była zjawiskiem dewastującym życie społeczne i kościelne we Francji, a jego efekty wciąż są żywe nie tylko we Francji. Mimo to wydarzenia rewolucyjne, zwłaszcza postawa katolików z Wandei, wiążących swój opór z kultem Serca Jezusa, zwróciły uwagę na znaczenie tego kultu w życiu katolików. Z czasem stał się on jednym z kluczowych elementów odnowy życia kościelnego i społecznego we Francji, a jego inspirujące elementy przeszły potem na cały Kościół.

Odnowa społeczna

W epoce restauracji, jak nazywa się okres porewolucyjny we Francji, w paryskim kościele Saint-Geramin-l’Auxerrois umieszczono symboliczny obraz. Przedstawiał on kobietę, w której można było rozpoznać Francję, wypraszającą u Najświętszego Serca Jezusa przebłaganie za profanacje z okresu rewolucji na najświętszych tajemnicach wiary, które na obrazie przedstawione zostały jako rozrzucone na podłodze Hostie. Wprawdzie w kościołach było już wiele obrazów przedstawiających Najświętsze Serca, ten jednak był czymś nowym. Wskazywał na społeczne i polityczne znaczenie czci Najświętszego Serca. Chciano zwrócić uwagę, że przez pokutę i wynagrodzenie Francja może przezwyciężyć przeszłość rewolucyjną, która charakteryzowała się dążeniem do zlikwidowania Kościoła. Na obrazie została więc wyrażona antyteza między Sercem Jezusa i rewolucją, która powstała w okresie rewolucyjnym.

Propozycja przełamania tej antytezy nie była łatwa, nie od razu też spotkała się z entuzjazmem. Przedstawiciele oświecenia ciągle zwalczali kult Serca Jezusa, widząc w nim zagrożenie także dla władców katolickich. W 1790 r. Diessbach skierował do cesarza Leopolda II memoriał, w którym uzasadniał takie stanowisko. Nie przypadkiem więc zlikwidowanie święta Najświętszego Serca Jezusa było jednym z posunięć władców austriackich na terenach zagarniętych po rozbiorze Polski w nurcie tak zwanego józefinizmu. Potem zresztą na terenach zaboru austriackiego ciągle przeszkadzano w rozwoju kultu Serca Jezusa.

Francuscy promotorzy kultu

Mimo rozmaitych przeszkód kult Serca Jezusa zaczął być coraz intensywniej wprowadzany w życie kościelne i społeczne, przy czym zaczęto mocno zwracać uwagę na jego siłę odnawiającą to życie. Zaczęły powstawać nowe stowarzyszenia i formy życia, które inspirowały się kultem Serca Jezusa w swoich pracach apostolskich i działalności społecznej. Jedną z ważnych postaci w tym względzie jest o. Marie-Joseph Coudrin (1768-1837), który działał w ukryciu w Poitiers, posiłkując się w działalności duszpasterskiej Stowarzyszeniem Najświętszego Serca, z którego potem wyrosło Zgromadzenie Najświętszych Serc Jezusa i Maryi, mające wielkie zasługi w propagowaniu kultu Serca Jezusa i Maryi i działające do dzisiaj. W ramach swojej koncepcji o. Coudrin widzi w cierpieniu – zarówno fizycznym, jak i duchowym – centrum życia chrześcijańskiego, a w uczestniczeniu w cierpieniu Chrystusa drogę zbawienia wiernych. Uważał, że poprzez przyjęcie i akceptację cierpienia, które są zadawane wierzącym, może dokonać się odnowa katolicyzmu we Francji. Widać w tej propozycji wyraźne odwołanie się do teologii wynagrodzenia w wymiarze społecznym, aby mogła dokonać się odnowa społeczeństwa w oparciu o zasady chrześcijańskie.

Działalność apostolską i społeczną inspirującą się kultem Serca Jezusa prowadził we Francji były jezuita Pierre-Joseph de Clorivière (1735-1820). Podkreślał on za św. Małgorzatą Marią Alacoque, że Serce Jezusa jest dane ludziom, aby przeciwstawić się złu świata, a tym samym przyczyniać się do odnowy życia chrześcijańskiego, zarówno w wymiarze osobistym, jak i społecznym. Podkreślał również, że kult Serca Jezusa jest szczególnym antidotum na szerzący się ateizm. Zajął się formacją grupy ludzi dążących do świętości, która łagodząc gniew Boży, stałaby się zaporą dla szerzącej się bezbożności oraz przyczyniała się do odbudowania społeczeństwa chrześcijańskiego. Niewątpliwą nowością w propozycji sformułowanej przez Clorivière’a był aspekt formacyjny kultu Serca Jezusa.

Przywołani czciciele Najświętszego Serca nie są oczywiście wyjątkiem. Ich inicjatywy miały oparcie w działalności duszpasterzy, kaznodziei i działaczy katolickich w całej Europie. Najważniejszego wsparcia udzielał Papież Pius VI, który swoimi wypowiedziami i wskazaniami uprawomocniał odwołanie się do kultu Serca Jezusa w działalności kościelnej i społecznej. Na przykład w czerw- cu 1796 r., w obliczu zagrożenia Tyrolczyków okupacją francuską, do zgromadzenia ich przedstawicieli w Bressanone skierował przesłanie, w którym zachęcał do złożenia uroczystego ślubu, że na swoim terytorium będą corocznie obchodzić święto Najświętszego Serca jako święto nakazane, w celu przeciwstawienia się niebezpieczeństwu okupacji. Biskupi tyrolscy jednogłośnie przyjęli tę inicjatywę. W ten sposób Papież ukazywał Serce Jezusa jako obronę chrześcijańskiej ojczyzny przeciw rewolucji antyreligijnej.

W 1797 r., gdy także Królestwo Sardynii było zagrożone inwazją republikańską, Papież poparł prośbę króla sabaudzkiego, aby w jego państwach ustanowić święto Serca Jezusa jako święto nakazane.

Wśród wybitnych i wpływowych czcicieli Najświętszego Serca w ukazanej tutaj perspektywie należy wymienić także Francuzkę Marie-Madeleine Sophie Barat (1779-1865). Już w okresie napoleońskim założyła ona jedno z najbardziej znaczących bractw kobiecych poświęconych Sercu Jezusa, a mianowicie Dames du Sacré-Coeur. Była ona dogłębnie przekonana i propagowała to, że cześć Serca Jezusa jest nie tylko elementem wynagrodzenia za grzechy popełniane przez członkinie bractwa, ale także stanowi remedium na różne formy zła publicznego, które zagrażają religii. Barat oparła się w swojej działalności na ideach wyrosłych już w epoce rewolucyjnej. Z jednej strony widziała obraz Serca Jezusa jako osobistą i społeczną obronę przeciw wydarzeniom wywołanym przez rewolucję, a z drugiej była głęboko przekonana, że kult Serca Jezusa jest darem Opatrzności Bożej danym ludziom na „czasy ostateczne” charakteryzujące się dechrystianizacją rozbijającą Kościół. Założone przez nią Zgromadzenie Najświętszego Serca Jezusa oparte na tych założeniach podjęło czynną działalność, wyrażającą się w nauczaniu i formacji młodzieży, aby mogła ona dokonać odbudowania społeczeństwa chrześcijańskiego. Inspiracją w tej działalności było Serce Jezusa oraz Jego przymioty, przekładane na cnoty indywidualne i społeczne. Była to znacząca próba ukazania, że kult Najświętszego Serca Jezusa ma szerokie odniesienie społeczne, formacyjne, a nawet polityczne.

Marie-Madeleine Sophie Barat została ogłoszona w 1908 r. błogosławioną przez Papieża Piusa X, a kanonizowana w 1925 r. przez Papieża Piusa XI.

Kult społeczny

Warto zwrócić tutaj uwagę, że wyraźne uwarunkowania kulturowe i polityczne miały wpływ na kształt kultu Serca Jezusa. Owszem, już św. Małgorzata Maria Alacoque zwracała uwagę na jego znaczenie kościelne, społeczne, a także polityczne, ale dopiero wydarzenia rewolucji francuskiej, odczytane jako znak czasu, przyczyniły się do wydobycia tych jego wymiarów. Przekraczając ograniczenia lokalne, zostały one szeroko przyjęte w kulcie Serca Jezusa najpierw w Europie, a potem w świecie, stanowiąc o jego wartości do dzisiaj. Wprawdzie w tragicznych okolicznościach rewolucji francuskiej, ale została w kulcie Serca Jezusa otwarta perspektywa, która broni jego wartości, a znajdzie ona swój pełny rozwój w propozycjach Papieży Pawła VI i Jana Pawła II, mówiących o tym kulcie jako konstytucji „cywilizacji miłości i prawdy”, której budowanie jest zadaniem wszystkich wierzących.

ks. prof. Janusz Królikowski, Tarnów